Sistem imun ialah rangkaian pertahanan biologi yang melindungi tubuh daripada penceroboh seperti virus, bakteria, kulat, dan parasit. Ia berfungsi seperti pasukan keselamatan dalam tubuh, mengenal pasti, menyerang, dan memusnahkan apa sahaja yang dianggap berbahaya.
Walaupun sistem ini sangat kompleks, ia boleh dibahagikan kepada dua bahagian utama:
1. Imuniti Semula Jadi (Innate Immunity) – sistem pertahanan awal yang bertindak cepat tetapi tidak khusus terhadap jenis kuman.
2. Imuniti Penyesuaian (Adaptive Immunity)
– sistem pertahanan lanjutan yang belajar mengenal pasti musuh tertentu dan menghasilkan antibodi yang khusus.
I. Imuniti Semula Jadi – Pertahanan Pertama Tubuh
Imuniti semula jadi adalah seperti pagar utama rumah yang menghalang penceroboh masuk. Ia sudah wujud sejak lahir dan memberi perlindungan segera.
1. Penghalang Fizikal – Barisan Pertama
Kulit dan membran mukus adalah lapisan pelindung utama yang menutup seluruh permukaan tubuh. Kulit bertindak seperti dinding batu, manakala mukus bertindak seperti perangkap lembap yang menangkap debu dan mikroorganisma.
Asid perut pula berfungsi membunuh kuman melalui persekitaran berasid. Enzim seperti lisozim yang terdapat dalam air mata dan air liur mampu memecahkan dinding bakteria sebelum sempat ia menyerang sel tubuh.
Apabila kuman berjaya menembusi penghalang ini, tubuh akan bertindak balas dengan keradangan. Kawasan yang dijangkiti menjadi merah dan panas kerana aliran darah meningkat, membawa sel-sel imun untuk melawan penceroboh. Jika jangkitan berlarutan, suhu badan meningkat dan menyebabkan demam, satu cara tubuh melambatkan pembiakan mikroorganisma.
2. Pertahanan Selular – Barisan Kedua
Jika kuman masih berjaya melepasi kulit atau mukus, sistem imun mengaktifkan askar khas yang dipanggil sel darah putih.
Monosit bertindak sebagai unit pengintip; apabila matang menjadi makrofaj, mereka menelan dan memusnahkan kuman seperti penyapu pembersih.
Eosinofil pula menyerang parasit seperti cacing dan turut terlibat dalam reaksi alahan.
Basofil mengeluarkan bahan kimia seperti histamin yang mencetuskan tindak balas keradangan.
Sel NK (Natural Killer) ialah pembunuh pantas yang mencari dan membunuh sel yang dijangkiti virus atau berubah menjadi sel kanser.
Selain itu, tubuh mempunyai molekul pengesan khas yang dinamakan Pattern Recognition Receptors (PRRs). Ia berfungsi seperti pengimbas keselamatan yang mengenal pasti corak biasa pada permukaan kuman yang dinamakan PAMPs (Pathogen Associated Molecular Patterns).
3. Penghalang Kimia
Selain kulit dan sel darah putih, tubuh juga menggunakan bahan kimia semula jadi untuk mempertahankan diri.
Persekitaran berasid dalam perut menghalang pertumbuhan bakteria. Lemak semula jadi dalam sebum kulit bertindak menghalang pertumbuhan mikroorganisma. Enzim dalam peluh dan air mata pula memecahkan struktur bakteria yang cuba bertahan di permukaan tubuh.
II. Pembentukan Sel Imun – Dari Sumsum Tulang ke Sel Pertahanan
Semua sel imun berasal daripada satu sumber utama iaitu sel stem hematopoietik di dalam sumsum tulang. Sel ini ibarat benih yang boleh bercambah menjadi pelbagai jenis sel darah bergantung pada isyarat tubuh.
Dua laluan utama pembentukan ialah:
1. Garis Myeloid – menghasilkan sel darah merah (eritrosit), platelet, dan pelbagai jenis sel pertahanan seperti neutrofil, eosinofil, basofil dan makrofaj.
2. Garis Limfoid – menghasilkan sel limfosit seperti sel T, sel B, dan sel NK.
Makrofaj dan sel dendritik yang lahir daripada laluan myeloid berfungsi sebagai penjaga barisan hadapan. Mereka memakan kuman dan kemudian memaparkan sebahagian daripada kuman itu kepada sel limfosit supaya sistem imun dapat mengenal pasti musuh dengan lebih tepat.
III. Imuniti Penyesuaian – Pertahanan Pintar Tubuh
Berbeza dengan imuniti semula jadi yang bertindak secara umum, imuniti penyesuaian ialah sistem yang belajar dan mengingati. Ia mengenal pasti musuh tertentu, menyimpan maklumatnya, dan bertindak lebih cepat jika kuman itu menyerang semula.
Dua jenis utama imuniti adaptif ialah:
1. Imuniti Sel T (Cell-mediated Immunity) – melibatkan sel T yang menyerang sel dijangkiti secara langsung.
Sel T mengenal pasti sel badan yang telah dijangkiti virus atau berubah menjadi sel kanser dan memusnahkannya untuk menghalang penyebaran.
2. Imuniti Sel B (Humoral Immunity)
– melibatkan sel B yang menghasilkan antibodi.
Antibodi ialah molekul khas yang mengikat dan menandakan kuman untuk dimusnahkan oleh sel lain. Setiap antibodi dihasilkan khas untuk satu jenis kuman tertentu.
Apabila sistem ini berfungsi, tubuh bukan sahaja menyingkirkan kuman, tetapi juga membina memori imunologi. Ini sebabnya seseorang yang pernah dijangkiti penyakit tertentu seperti cacar air tidak mudah dijangkiti semula.
IV. Jenis Antibodi dan Fungsinya
Tubuh menghasilkan beberapa jenis antibodi atau immunoglobulin (Ig) dengan fungsi yang berbeza:
IgM muncul paling awal semasa jangkitan baru bermula dan menjadi tanda pertama tubuh sedang melawan sesuatu.
IgG muncul selepas itu dan memberi perlindungan jangka panjang. Ia adalah jenis antibodi utama dalam darah.
IgA terdapat dalam air liur, susu ibu, dan air mata, membantu melindungi permukaan mukosa daripada kuman.
IgE terlibat dalam reaksi alahan dan melawan parasit.
IgD memainkan peranan dalam pengaktifan awal sel B.
Gabungan kelima-lima jenis antibodi ini membentuk sistem pertahanan cecair tubuh yang sangat dinamik.
Kesimpulan
Sistem imun ialah keajaiban biologi yang sentiasa berjaga, mengenali dan menyesuaikan diri terhadap ancaman baharu setiap hari. Ia bermula daripada pertahanan asas seperti kulit dan asid perut, berkembang kepada sel-sel kompleks yang dapat belajar mengenal pasti musuh tertentu.
Pemahaman tentang bagaimana sistem imun bekerja bukan sahaja penting untuk pelajar perubatan sahaja, tetapi juga bagi orang awam supaya kita lebih menghargai mengapa gaya hidup sihat, tidur cukup, pemakanan seimbang, dan pengurusan stres amat penting. Semua faktor ini menentukan sejauh mana kuatnya sistem imun kita melindungi tubuh daripada dunia mikro yang tidak pernah berhenti mencabar.
Sekian. Moga bermanafaat.
kredit : Mohd Nizam FB
Comments
Post a Comment